Kinderen zijn vaak de dupe als een ouder in de gevangenis belandt. Een nationale aanpak van het gevangeniswezen beperkt de schade, betogen Petrick Glasbergen en Simon Venema, verbonden aan het Lectoraat verslavingskunde & forensische zorg van de Hanzehogeschool Groningen.
De familie van de dader kan nergens terecht, kopte Trouw (5 juni), en in het artikel pleitten hulpverleners voor meer begrip en hulp voor familieleden van gedetineerden. Naar schatting zijn er op dit moment in Nederland 25.000 kinderen met een ouder die in de gevangenis zit. Zij verdienen speciale aandacht. Onderzoek laat zien dat kinderen met een vader of moeder in detentie vaker dan andere leeftijdgenoten depressieve klachten, angst en aanhoudende stress ervaren en vaker probleemgedrag vertonen. Ze voelen zich veelal ongezien en ongehoord.
De meeste ouders zullen het plegen van een strafbaar feit niet direct als een kenmerk van verantwoord ouderschap beschouwen. Een onbedoeld neveneffect van gevangenisstraffen is dat de band tussen kind en ouder schade oploopt. Dit komt mede door de beperkte mogelijkheden voor betekenisvol contact; de gevangenis is doorgaans een weinig kindvriendelijke omgeving.
De detentie van een ouder is overigens niet schadelijk voor alle kinderen; in geval van nalatigheid of huiselijk geweld kan het rust brengen in gezinnen. Dit betreft echter een minderheid. Veel ouders moeten in detentie een stap terugnemen in hun ouderschapsrol.
Daar hadden ze van tevoren maar over na moeten denken, kun je zeggen. Kinderen hebben echter niet gevraagd om het delict van hun ouder, maar zijn er wel vaak de dupe van. De titel van de bewustwordingscampagne van de organisatie Children of Prisoners is treffend: Not my crime, still my sentence (Niet mijn misdaad, toch mijn straf).
Internationale verdragen en wetgeving stellen dat ieder kind recht heeft op een gezinsleven en op direct contact met zijn of haar ouders – mits dit in het belang is van het kind. Dit geldt ook wanneer een ouder gedetineerd is. Dit betekent in de praktijk dat het gevangeniswezen zou moeten faciliteren dat gezinsrelaties kunnen worden onderhouden tijdens de detentieperiode. Hiervoor zijn veel mogelijkheden. De basis is informatie over de gezinssituatie van gedetineerden te registreren, ontvangst- en bezoekersruimtes kindvriendelijk in te richten, gezinnen te voorzien van informatie, gevangenispersoneel in staat stellen om te balanceren tussen veiligheid en kindvriendelijkheid, en aanvullende maatregelen te nemen om de veiligheid van kinderen te garanderen.
Ook kan er een nog actievere benadering worden gekozen. Denemarken introduceerde kindofficieren. Dit zijn gevangenismedewerkers die zich inzetten voor de rechten en belangen van kinderen met een ouder in detentie. En er is een intensieve benadering mogelijk waarbij gevangenissen gezinnen ondersteunen om gezinsrelaties te onderhouden, te versterken of te herstellen, en zij actiever samenwerking zoeken met externe organisaties.
Geen van deze maatregelen doet af aan de veiligheid van de samenleving en aan de straf van de veroordeelde. Straf blijft straf, maar laten we kinderen zo veel mogelijk ontzien. Bijkomend voordeel is dat positieve gezinsrelaties de kans dat iemand na detentie opnieuw de fout in gaat, verkleinen.
Met het ontwikkelen van een nationale aanpak kan het gevangeniswezen de schade die de detentie van een ouder aan kan richten bij kinderen verminderen. Los van veelbelovende lokale initiatieven en de inzet van vrijwilligersorganisaties is er nationaal nog weinig aandacht voor dit onderwerp. Een eerste stap is om kindvriendelijkheid hoog op de agenda van het gevangeniswezen te plaatsen.
Zoals eerder docent criminologie Joni Reef al in een opiniestuk (2019) treffend verwoordde: “De maatschappelijke winst die hier te boeken valt, is simpelweg te groot om nog langer te negeren”.
